Belgische kolonie in Pedra Lisa, Campos dos Goytacazes (RdJ)

Volgens historicus Corneel Milh startte vanaf 1843 in België de fase van de begeleide kolonisatie. De snelle industrialisatie had als keerzijde een groeiende klasse verpauperden. Als één van de oplossingen van dit probleem ondersteunde de Belgische regering initiatieven van emigratie.

De eerste poging van Belgische kolonisatie werd genomen door Ludgero Joseph Nelis. Ludgero werd geboren in een familie van handelaars en kleine linnenfabrikanten in Zele, Oost-Vlaanderen. In 1843 ondertekende hij een concessieovereenkomst met de presidente van de provincie Rio de Janeiro, Honório Hermeto Carneiro Leão, voor het gebied Pedra Lisa, nabij de Campos dos Goytacazes, waar hij Belgische migranten zou huisvesten die hier de vlaskultuur zouden ontwikkelen. 

“O belga Ludgero José Nelis tem empreendido estabelecer na Província do Rio De Janeiro uma pequena colônia de compatriotas seus, com o fim principal de se empregarem na cultura do linho, canamo, de plantas oleosas, e na criação de gado; devendo depois desenvolver a sua indústria em reduzir a manufaturas as matérias primas de sua cultura. Para o estabelecimento da colônia já o empresário obteve do Presidente da Província o necessário terreno, e o Governo Imperial se prestou a auxilia-lo em sua empresa pela maneira constante das condições aprovadas por Decreto de 6 de junho do ano passado.

"De Belg Ludgero José Nelis heeft zich ertoe verbonden in de provincie Rio de Janeiro een kleine kolonie van zijn landgenoten te stichten, met als hoofddoel de teelt van vlas, cannabis en oliehoudende planten, alsook veeteelt; om vervolgens industriële productie op te zetten voor de hier geproduceerde grondstoffen. Voor de vestiging van de kolonie ontving de ondernemer van de President van de Provincie de noodzakelijke grond, en de Imperiale Regering verstrekte zijn bedrijf bijstand door de constante manier van voorwaarden goedgekeurd bij Decreet van 6 juni van vorig jaar​”

Brasil. Ministério do Império. Ministro (Candido José de Araújo Vianna) Relatório do anno de 1841 apresentado á Assembleia Geral Legislativa na 1ª sessão da 5ª legislatura. Publicado em 1843.  p. 35

Charles Joseph Nelis, broer van Ludgero, was verantwoordelijk voor de recrutering van de migranten. Hij bracht 110 jonge landbouwers, tussen 20 en 32 jaar oud, 14 vrouwen en 15 kinderen tussen 12 en 14 jaar samen die bereid waren te emigreren. Na een inspectie door de Consul Generaal van Brazilië in Brussel, José Antonio Rademaker, en de Consul van Antwerpen, Van Baerle, met betrekking tot hun werkcapaciteit en moraliteit, werden hun paspoorten ondertekend.

De groep scheept eind 1843 in te Duinkerke met bestemming Brazilië. Bij de aankomst in Rio de Janeiro in januari 1844 telde men amper 95 hoofden van de originele groep, 56 alleenstaanden, 9 koppels, 6 jongeren en 15 kinderen. Enkelen kwamen niet opdagen bij de inscheping en tijdens de overtocht stierven 8 landgenoten. De migranten arriveerden op 14 februari 1844, waar ze, volgens afspraak met de overheid, voorlopige verblijfplaatsen en voedsel tot de eerste oogst dienden aan te treffen. Helaas werd dit niet geregeld door nieuw aangestelde ambtenaren die de gesloten overeenkomsten verloochenden. Ontmoedigd en ontstemd begon de nederzetting af te brokkelen. Een tiental kolonisten zochten hun toevlucht bij de Belgische consul in Rio de Janeiro, die probeerde ze in andere koloniën te plaatsen, terwijl de meerderheid terugkeerde naar België en in de pers hun ongenoegen meldde. 

Bron: Boek "Da senzala à colônia" (p. 158) van Emília Viotti da Costa

Volgens Eddy Stols verbleef Nelis tot 1847 in Brazilië waarna hij terugkeerde naar Zele. Wij vonden zijn naam echter in de "Almanak Administrativo, Mercantil e Industrial do Rio de Janeiro", van 1862 tot en met 1868, in de stad Rio de Janeiro als "Espingardeiro", gehuisvest in de rua dos Ourives 112. Dezelfde rubriek vermeld ook de naam van de Belg Eduardo Pecher, vertegenwoordiger van Dresse Ancion Laloux & Co., wapenfabricant te Luik. 

Bronnen:

• Belgische emigratie naar de Republiek van Brazilië tussen 1889 en 1914 / Corneel Milh – Gent: UG, 2007.
• Le Brésil, l'Europe et les équilibres internationaux, XVIe-XXe siècles / Kátia M. de Queirós Mattoso, Denis Rolland, Université de Paris IV: Paris-Sorbonne. Centre d'études sur le Brésil. Presses de l’Université de Paris-Sorbonne, 1999. – ISNB 2-84050-138-4. Veja p. 224.
• Sainte-Cathérine du Brésil ou os belgas em Santa Catarina / Eddy Stols. p. 22-23 Em: Brasil e Bélgica: Cinco séculos de conexões e interações. – São Paulo: Narrativa Um, 2014.